Bismillahirrahmanirrahim
“O müttakîler (takvâ sahipleri) ki, gayba iman ederler, namazı ikame ederler (dosdoğru kılarlar), kendilerine verdiğimiz rızıklardan infak ederler.” (2/Bakara, 3)
Salât; Anlam ve Mâhiyeti
“Salat” kelimesi, çatı bir kavram. Arapçada genellikle “duâ” manasına kullanılır. Ayrıca “sallâ” fiili, “salveynini uyluklarını hareket ettirdi” manasına gelir ki; -rükû ve sücudda yaptığımız gibi- beli bükmek sûretiyle salveyn denilen oylukların başındaki iki tümsek kemiği hareket ettirmek demek olur. Salat kelimesinin “salâ” kökünden türediği, bunun da “patlama” , “parlama” ve “tutuşma” anlamına geldiği şeklinde bir başka görüş daha vardır. Salât kelimesi Kur'an'da yüz yerde geçer.
Terim anlamda “salat” ; İslâm dininin temel rükünlerinden biri olan, Allah tarafından emredilip Rasûlullah tarafından ayrıntılı olarak ve fiilen gösterilen namaz ibâdetinin adı olarak kullanılır.
Namaz; fiilî bir duâ ve niyaz, eyleme dönüşmüş bir tevhid, Allah’ın huzurunda huşû ve hudû dolu bir boyun eğiş ve Allah’ın düşmanlarına karşı nefret dolu bir kıyam ve başkaldırıdır. Allah’ı tekbir ederken Tağut’u tekfir etmek, Rabbimiz’in “â’lâ” (yüce) ve “azim” (büyük) ismini eğilerek ve yere kapanarak tekrar etmek sûretiyle O’na bağlılığımızı ifâde ederken, kendisinden korkulmasını ve emrine râm olunmasını isteyen sahte ilahlara karşı savaş ilân etmek için konulmuş ilahî bir farîzadır. Allah’tan başka ilah olmadığını, büyüklük sıfatının yalnızca O’na ait olduğunu, hamd, şükür ve övgünün sadece O’na yapılacağını, ibâdet edilmeye ve yardım dilenmeye lâyık yegâne ilahın âlemlerin meliki ve mâliki Allah olduğunu ilân eden bir savaş bildirisidir namaz. Mihrab’da -harb meydanında- okunan bir bildiri ve bir patlamadır namaz. Tüm tâğîlere (Allah’a isyan edip haddi aşanlara), cebbar (zorba) ve müstekbir (böbürlenen)lere, şeytana ve azgınlaşan nefsimize, kalplere vesvese veren Hannâs’a karşı amansız bir patlama ve nefret ilânı. Bir ahd ü misak. Allah’tan başkasına kulluk etmeyeceğimize, itaatta bulunmayacağımıza, O’ndan başka hiç kimseden yardım dilemeyeceğimize, Allah’ın hakkını gasbeden, O’na kafa tutan fâcir (isyancı) ve zorbaları alaşağı edip terkedeceğimize dair Allah’la yapılan ilahî bir sözleşme.
Namaz, Allah adına yapılan bir kıyâm, hudû dolu bir rükû, tezellül dolu bir secde... Allah için kıyâm! Küfrün ve şirkin her türlüsüne, tapınmanın ve bağlılıkların her çeşidine, nefsin ve şeytanın tüm istek ve arzularına karşı Allah adına kıyâm! Karşılarında saygıyla el-pençe divan durulmasını isteyen yeryüzünün hâkim ve müstekbirlerine karşı kıyâm! Sonra... Kahhâr ve Cebbâr olan Rabbül-âlemin’in huzurunda huşû ve tevazû hisleriyle dolu bir baş eğiş; rükû’... O’nun büyüklüğü, azameti ve yüceliği karşısında haşyetle yere kapanıp hamd ile tesbih ve tenzih etmek; secde...
Kalbî bir yöneliş ve şuurlu bir hatırlama; tezekkür... Günahlarından ve isyanlarından dolayı kesin bir pişmanlık duyuş; tevbe ve istiğfar... Yalvarmak, yakarmak, samimiyetle ve iç çekerek duâ etmek...
Namaz, bunlardan biri değil; hepsi... Tekbir, ta’zim, zikir, tesbih, tahmid, istiğfar, tevbe, tazarru, teevvüh, inâbe, ihbât, kunut, huşû, tevazû, temekkün, tenâdüm ve duâ... Bütün bunlar, namazın bir parçası, özelliği veya ögesi.
Namazın İkamesi (Namazı Ayakta Tutmak)
Kur’an’da namaz kılmayı emreden âyetlerde “kaame” fiilinden türeyen “ekıymu’s-salâte” , “yukıymûne’s-salâte” gibi ifâdelerin kullanılması oldukça dikkat çekicidir. 2/Bakara sûresi, 3. âyette de, Kur’an’ın hidâyet ve yol göstericisi olacağı takvâ sahibi kimselerin özelliği belirtilirken “yukıymûne’s-salâte” ifâdesi kullanılır. Allah Teâlâ, namazı ikame lafzından başkasıyla emretmemiş, ondan başkasıyla da insanı övmemiştir. “Kaame” fiilinde, yine namaz kılmayı ifâde eden “sallâ-yusallûne”den farklı olarak bir takım ilave anlamlar vardır. “İkaame” ; bir şeyi kaldırıp dikmek, düzeltip doğrultmak, dosdoğru yapmak, özenle ve şartlarına riâyet ederek uygulamak, devamlı ve itibarlı hale getirmek anlamlarına gelir.
Dolayısıyla, “namazı ikaame etmek” ; onu ta’dil-i erkân ile –rükûnlarının hakkını vererek- , huşû ve hudû içinde, dosdoğru bir şekilde kılmak ve hatta kıldırmak demek olur. Namaz için emr-i bil-ma’rufta bulunmak, ona engel olacak engelleri ortadan kaldırmak, başkalarına namazı hatırlatmak, emretmek ve öğretmek de namazı ikaame kapsamına girer. “Ehline, ailene namazı emret; kendin de ona devam edip sabret.” (20/Tâhâ, 132) Namazı itibarlı ve devamlı hale getirmek, insanları namazdan alıkoyan her türlü psikolojik ve fiilî baskıya karşı direnmek, mücâdele etmek ve namazı sürekli koruyup muhafaza etmek de yine namazın ikamesi ile alakalıdır.
Namazı Ayağa Kaldırmak: "Namazı ikame edin" ibâresinin anlam çağrışımlarından biri, belki de birincisi; "namazı ayağa kaldırın!"dır. Çünkü namazlar ölü gibi, yerde sürünüyor. Namazların başı dik değil, başı eğik. Namaz, insanın Allah karşısındaki esas duruşunu sembolize eden muhteşem bir simge. Ama, Allah'a karşı esas duruşu olmayanların başını nasıl dik tutsun namaz? Namazın başını dik tutmayanların başını neden dik tutsun namaz?
“Namaz, Din’in direğidir; onu terkeden şüphesiz dini yıkmış olur.” (Beyhakî) hadisi açısından konuya bakarsak, namazı ikaame etmek, dinin bu temel direğini, yani sütununu inşâ edip dikmek, sapasağlam hale getirmek şeklinde de yorumlanabilir. Bir çadırın ayakta kalabilmesi için temel direğin, bir binânın yükselebilmesi için temel sütunların önemi ne ise, İslâm dini için de namaz odur. İslâm binâsının temeli imanla atılacak, direk ve sütunları da namazla dikilecektir. Bu yüzdendir ki, Kur’an ve sünnet, tevhid’den sonra ilk olarak namazı emretmiştir.
Aşağıdaki âyetlerde, tevhid çizgisinde olanları namaz konusundaki hassasiyetleri vurgulanırken; daha sonraki sapıtan topluluğun en belirgin vasfı olarak da “namazı zâyi etmeleri” zikredilir:
“İşte bunlar, Allah’ın nimet verdiği peygamberlerden, Adem neslinden, Nuh ile beraber gemide taşıdıklarımızın neslinden, İbrahim ve İsrail (Yakub) neslinden yol gösterdiğimiz ve seçtiğimiz kimselerdir. Onlara Rahman’ın âyetleri okunduğu zaman ağlayarak secdeye kapanırlardı. Onlardan sonra yerlerine öyle bir nesil geldi ki, namazı zâyi ettiler ve şehvetlerine uydular. Bunlar da azgınlıklarının cezasına uğrayacaklardır.” (19/Meryem, 58-59)
Şu âyette ise, namazı ikame etmeyenlerin, nasıl dinlerini helak edip cehenneme sürüklendikleri açıkça ortaya konulur: “Suçlulara sorarlar: ‘Sizi cehenneme sürükleyen nedir?’ Onlar derler ki: ‘Biz namaz kılanlardan değildik. Yoksula da yedirmezdik. Zevke dalanlarla birlikte dalardık. Ceza gününü de yalanlardık. Sonunda bu halde iken ölüm bize gelip çattı.” (74/Müddessir, 41-47)
Kısacası; Namazı ikaame etmek, Din’i ikaame etmektir. Namazı terketmek ise, Din’i helak edip yıkmaktır. Dolayısıyla namazı İslâm dininin “olmazsa olmaz” birincil ibâdeti olarak bilmeli ve onu hakkıyla ikaame etmeliyiz.
Namazın hakkıyla kılınması konusunda ölçü, Rasûlullah’ın; “Namaz kılarken beni gördüğünüz gibi namaz kılın” (Buhârî, Ezan 18/60, Edeb 27; Ahmed bin Hanbel; V/53, Dârimî, Salât 42) hadisi olmalıdır. Dosdoğru namaz; Rasûlullah’ın kıldığı, onun tanımladığı ve onun uygulama olarak gösterdiği namazdır. Allah’a lisanen ve bedenen taatte bulunmanın ötesinde; kalben ve ruhen ibâdet etmek, namaz sayesinde imanı güçlendirmek, imanı tazelemek, dinamizmini artırmaya ve kulluk bilincini hatırlamaya yönelik seviye kazanmak namazın ikame edilmesi için vaz geçilmez şartlardır. Bütün bunların yanında, namazın dosdoğru ve makbul olabilmesi için şekle yönelik bazı şartların da titizlikle yerine getirilmesi gerekir.
Esasen, namazın derûnî ve ruhî boyutu, bir bakıma şeklî boyutu olmadan gerçekleşemez. Kıyam, rükû, sücud, kuûd gibi temel bedensel eylemler, hiç kuşkusuz derin ruhî ve psikolojik anlamlar içeren sembolik hareketlerdir. Bu bakımdan, Rasûlu Ekrem, namazın şekli ile alakalı çok önemli uyarılarda bulunmuştur. “Namaza durduğunda, önce tekbir al. Sonra Kur’an’dan kolayına geleni oku. Sonra rükûya var, eklemlerin yerli yerinde (mutmain) oluncaya kadar dur. Sonra başını kaldır, aykta büsbütün doğruluncaya kadar dur. Sonra secdeye var, mutmain oluncaya kadar kal. Sonra başını kaldır, mutmain oluncaya kadar otur. Bunu namazının bütününde böyle yap.” (Sahih-i Buhârî, Tecrîd-i Sarih Terc. II/ 735 hadis no: 423)
Hadiste sözü edilen her hareketin mutmain olarak yapılması; o hareketler sırasında yapılan duâ ve zikirlerin anlam kazanması bakımından elzemdir. Acele ile, daha rükûya tam varmadan doğrulmak, tam doğrulmadan secdeye gitmek ve hemen secdeden kalkmak, daha oturmadan tekrar secdeye gitmek... Bütün bunlar, namazın şekli ve aslı olan bedensel unsurları eksik bıraktığı gibi, namazın manasını ve ruhunu da zedeler. Nitekim, Rasûlullah, namazda “horozun gagalaması gibi gagalamayı, köpek oturuşu gibi oturmayı ve tilki bakışı gibi sağa sola bakınmayı” yasaklamıştır (Sıfatu Salâti’n-Nebî, s. 70; Fıkhu’s-Sünne, I/ 175).
Her konuda bize örnek olan Peygamberimiz’in, namaz konusundaki titizliği ve dikkati de bizim için yegâne örnek olmalıdır: Aişe annemiz şöyle dedi: “Rasûlullah aleyhisselâm rükûya vardığı zaman başını ne yukarıya kaldırır, ne de aşağıya indirir; ikisinin arasında tutardı.Rükûdan başını kaldırdığı zaman, iyice doğrulup ayakta durmadıkça secdeye gitmezdi. Secde edip başını kaldırdığı zaman da, iyice doğrulup oturmadıkça (ikinci) secdeye gitmezdi.” (İbn Mâce, K. Salât 869, 880)
Namaz, İbâdetlerin Bir Sentezidirİslâm'da, tevhid akidesine imandan sonra, ikinci olarak namaz emri gelir. Çünkü namaz, "dinin direği" , "mü'minin mi'racı" ve "cennetin anahtarı" dır. Allah katında en sevgili amel odur. Peygamberimizin "gözümün nuru" dediği ibâdet yine namazdır.
Günde beş vakit Allah'ı birlemenin, yani tevhid'in eyleme dönüşmesinin adıdır namaz. Allah'ı tesbih, tekbir ve ta'zim eylemek, O'na hamd, şükür ve senâda bulunmak, O'ndan yardım dilemek ve duâlarımızın kabulünü istemek, günahlarımız için tevbe ve istiğfar etmek, duâ, niyaz, yalvarma, tevazu, huşû, hudû, zikir, tefekkür... hepsi namazın birer parçası ve temel unsurudur. Namaz, iman ile küfür arasındaki perde, mü'mini fahşâdan ve münkerden alıkoyan en önemli engel ve müslümanı müslüman olmayandan ayıran en belirgin bir ölçüdür.
Namaz, tüm mahlûkatın ibâdet biçimlerini kendisinde toplayan bir hülâsâdır. Kıyam eden, rükû ve secde eden meleklerin ibâdetleriyle, canlı ve cansız bütün varlıkların ibâdetleri, tesbih ve tenzihleri namazda toplanmıştır. "O'nu hamd ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur." (17/İsrâ, 44) "Görmedin mi, göklerde ve yerde bulunan her şey; güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar, hayvanlar ve insanların biçoğu Allah'a hakikaten secde ediyorlar. " (22/Hacc, 18)
Namaz, Allah'ın yaratıklarının O'na yaptığı tüm ibâdet şekillerinin bir sentezidir. Yıldızlar, devamlı olarak belli hareketleri tekrar ederler; namazda belli hareketler sürekli tekrarlanır. Dağlar ayakta dururlar; namaza ayakta dikilerek, kıyâmla başlanır. Hayvanlar sürekli olarak eğilmiş durumda bulunurlar; namazda ikinci hareket eğilmek, yani rükûdur. Ağaçlar gıdalarını ağız vazifesi gören kökleriyle alırlar, yani devamlı secde halindedirler; namazda üçüncü hareket, alnını toprağa koyarak secde etmektir. Akan su devamlı sûrette yıkar ve temizler; namazdan önce abdest alınır... vs. (1)
Namaz, sadece şekilden ibâret bir hareketler bütünü değildir. O, cismin, aklın ve kalbin iştirakiyle gerçekleştirilen mükemmel bir ameldir. Bu üç unsurun her biri adaletli bir şekilde ve yerli yerinde namazda temsil olunurlar: Cisim için kıyâm, rükû, sücûd; dil için kıraat, tesbih, zikir ve duâ; akıl için düşünme ve anlama; kalb için de huşû ve manevî lezzet vardır. (2)
Ayrıca bütün semavî dinlerde kıyam, rükû, secde ve ka'de gibi tapınma şekilleri vardır ve kuşkusuz bunlar tevhidî kaynaklıdır. İşte İslâm, tüm bu tevhidî ibâdet şekillerini namazda birleştirmiştir.
.
